Dorośli, którzy ponownie zetknęli się z procesem uczenia się często wyrażają głęboką satysfakcję z tego doświadczenia, opowiadając badaczom o wzroście pewności siebie i większym poczuciu własnej wartości. Na czym to polega i jak się wyraża? Czy zdolność do autorefleksji oznacza lepsze kwalifikacje na rynku pracy, pomyślne przystosowanie się do społecznych norm, które często są zróżnicowane z uwagi na klasy i płeć, czy może przyjmują postać refleksyjnego indywidualizmu? Być może jest to tylko kolejny dowód na obecność języka terapii w społeczeństwie? Czy wzrost poczucia własnej wartości studentów nietradycyjnych jest wyrazem „emancypacji naiwnej”, polegającej na zaspokojeniu własnych aspiracji i dobrym przystosowaniu się do potrzeb rynku pracy (Stańczyk 2008, s.245), czy też emancypacji rzeczywistej, bazującej na dysonansie poznawczym i rozwoju kompetencji interpretacyjnych jednostki (tamże, s. 246). Częste odwoływanie się do „poczucia własnej wartości” w wywiadach przeprowadzanych ze studentami w badaniach finansowanych przez UE na temat dostępności i retencji nietradycyjnych studentów w szkolnictwie wyższym (RANLHE 2009) oraz poszukiwanie właściwych kategorii pojęciowych dla tego studium (SCUTREA 2009), zmusiło nas do ponownego zastanowienia się nad znaczeniem tego „refrenu” pojawiającego się we wszystkich wypowiedziach studentów nietradycyjnych bez względu na kulturowy kontekst życia respondentów. W artykule prezentujemy podstawowe założenia projektu RANLHE i staramy się empirycznie zgłębić znaczenia takich (samo)obserwacji i (auto)refleksji dokonywanej przez studentów w trakcie edukacji. Analizy będą przeprowadzone z punktu widzenia pedagogiki krytycznej. W ostatniej części artykułu oddajemy głos osobom badanym – studentom nietradycyjnym.